*अध्ययन प्रक्रियेचे व्यवस्थापन प्रशिक्षण*
काळानुरूप आधुनिक बदल स्वीकारून व्यक्ती विकास साधण्याचे शिक्षण हे प्रमुख साधन आहे आणि या प्रक्रियेतील महत्त्वाचा दुवा हा शिक्षक आहे. राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२० नुसार आपल्या स्वप्नातील आत्मनिर्भर भारत बनवायचा असेल तर येणारी पिढी सक्षम होणे अतिशय गरजेचे आहे आणि ही सक्षम पिढी घडवण्याची जबाबदारी आणि क्षमता आता आपली म्हणजेच शिक्षकांचीच आहे. २१ व्या शतकातील कौशल्य आत्मसात करून व सुजान नागरिक घडविणारे एक पाऊल भविष्यवेधी शिक्षणाकडे वळवून शंभर टक्के मुलांच्या शिकण्याची गती वाढावी या उदात्त हेतूने राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद, महाराष्ट्र, पुणे व समग्र शिक्षा विभाग यांनी STARS प्रकल्पांतर्गत ही प्रशिक्षण संधी उपलब्ध करून दिली.
आजपर्यंत आपण खूप मेहनत घेऊन मुलांना केवळ शिकवत होतो, या थकवा आणणाऱ्या शिक्षण प्रक्रियेत स्वतः आणि विद्यार्थीही थकायचे पण स्वयं प्रेरणेने कार्य करण्याची प्रेरणा या ट्रेनिंगने दिली. स्वतःला समजून घेताना इतरांनाही समजून घेण्याची क्षमता मिळाली. बदलत्या जगाच्या गतीने आपण अपडेट राहिले पाहिजे. वसूधैव कुटुंबकम या न्यायाने जागतिक स्पर्धेमध्ये आपल्या विद्यार्थ्याला यशस्वी करण्यासाठी त्याची अध्ययन गती वाढवून त्याला जागतिक दर्जाचे शिक्षण मिळावे म्हणून विद्यार्थ्याला अधिक गतीने शिकण्याची प्रेरणा देता येईल यासाठी अध्ययन प्रक्रियेचे व्यवस्थापन (Management of Learning Intervention) हे उच्च दर्जाचे प्रशिक्षण प्रत्येक शिक्षकाला देण्यात येणार आहे. जिल्हा परिषदेच्या शाळांतील शिक्षक विविध उपक्रमातून विद्यार्थ्यांचे शिक्षण आनंददायी करण्याचा प्रयत्न करत आहेत. विविध क्षेत्रात होणारे अमुलाग्र बदल नवनवीन संशोधनांचा विचार करता आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी विद्यार्थी, शिक्षक व पालक यांना सक्षम करणे ही काळाची गरज आहे. मूल्यमापन प्रक्रिया ही सातत्याने व सर्वंकष घडायला हवी. शिकायचे कसे? हे शिकणे म्हणजेच शिक्षण..(Learning to Learn) यासाठी अध्ययन कौशल्य तीही अधिक गतीने विकसित करावी लागतील. राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणानुसार सन २०२६-२७ पर्यंत पायाभूत साक्षरता आणि अंकीय साक्षरता प्राप्त होणे अपेक्षित आहे. मुलांमध्ये एकविसाव्या शतकातील कौशल्ये (6Cs- Critical thinking, Creative thinking, Collaboration, Communication, Confidence, Compassion) मुलांमध्ये विकसित करण्यासाठी शिक्षकांना आपल्या अध्यापनात काळानुरूप बदल करावे लागतील. म्हणूनच
अध्ययन प्रक्रियेचे व्यवस्थापनाच्या या चार आयामावर आपल्याला कार्य करायचे आहे.
१) जागतिक दर्जाची स्वीकार्यता असलेलं मूल विकसित करणे.
२) भविष्यासाठी सक्षम व्यक्तिमत्व तयार करणे.
३) शंभर टक्के मुलांच्या शंभर टक्के क्षमतांचा उपयोग करायचं कौशल्य मुलात विकसित करणे.
४) जागतिक दर्जाची स्वीकार्यता असलेली PISA Ready मूल तयार करणे (उदाहरणार्थ वाबळेवाडीची जिल्हा परिषदेची आंतरराष्ट्रीय शाळा.)
२१ व्या शतकातील आव्हानांना पेलायचं सामर्थ्य आणि २१ व्या शतकातील कौशल्यांचा विकास विद्यार्थ्यांमध्ये विकसित करण्याची क्षमता या प्रशिक्षणात आहे.
भविष्यवेधी शिक्षणासाठी शिकण्याची गती वेगवेगळी असणाऱ्या मुलांचा विचार करून आपल्याला तीन पातळ्यावर काम करायचं आहे. ASER पातळी, NAS पातळी आणि PISA पातळी. मुलाच्या 6 - Cs त्याची शिकण्याची गती वाढविण्यासाठी आपल्याला भविष्यवेधी शिक्षणाच्या या सहा पायऱ्यांचा नक्कीच
उपयोग होईल.
१) मुलांना स्वतः शिकण्यास प्रेरित करणे.
२) मुलांना शिकण्यास आव्हान देणे.
३) लर्निंग इंटरवेंशन म्हणजे पियर लर्निंग व ग्रुप लर्निंग, विषय मित्र चा वापर करणे.
४) मुलांच्या जिज्ञासू वृत्तीचा सन्मान करणे.
५) मुलांच्या शिकण्यात तंत्रज्ञानाचा उपयोग करणे.
६) मुलांनी स्वतःच्या शिकण्याची गती वाढवणे /अध्ययन गती तिप्पट करणे.
या पायऱ्यावर काम करताना अनेक आव्हानेही असणार आहेत. ही आव्हाने सुद्धा प्रत्येक मूल स्वतः शिकते या विश्वासाने आपण पार करू हा आत्मविश्वास प्रशिक्षणामुळे मुळे मिळाला आहे.
छोट्या छोट्या व सोप्या अध्ययनकृतीतून मुलं स्वतः शिकायला लागले. पियर लर्निंग, ग्रुप लर्निंग, विषय मित्राच्या मदतीने मुलाची अध्ययन गती वाढणार आहे. शिक्षकांच्या अनुपस्थितही अध्ययनकृतीतून मुलं भन्नाट वेगाने शिकणार आहेत.
आता शिक्षकाची भूमिका मुलांना केवळ माहिती द्यायची नाही, अथवा पारंपारिक पद्धतीने अध्यापन करावयाचे नाही तर प्रत्येक मूल शिकावे यासाठी नियोजन, व्यवस्थापन आणि मुलांच्या शिकण्याचे नेतृत्व करणे ही आहे.
एकविसाव्या शतकातील कौशल्य, भविष्य वेधी शिक्षणाच्या सहा पायऱ्या, नऊ बुद्धिमत्ता, ब्लूम्स
टेक्झानॉमी या सर्व पातळ्यावर काम करताना या प्रशिक्षणाची मदत होणार आहे.
नऊ बुद्धिमत्ता
१) भाषिक बुद्धिमत्ता
२) गणितीय बुद्धिमत्ता
३) तार्किक बुद्धिमत्ता
४) निसर्गविषयक बुद्धिमत्ता
५) अवकाशीय बुद्धिमत्ता
६) सांगितीक बुद्धिमत्ता
७) व्यक्ती अंतर्गत बुद्धिमत्ता
८) आंतर व्यक्ती बुद्धिमत्ता
९) शरीर स्नायू विषय बुद्धिमत्ता
या नऊ हावर्ड गार्डनच्या बुद्धिमत्ता मुलात विकसित झाल्यास त्याची अध्ययन गती वाढेल आणि पिसा रेडी मुल तयार होण्यास या बुद्धिमत्ताचा उपयोग होईल.
आपल्याला आंतरराष्ट्रीय शाळा महत्त्वाच्या नाही. तर आंतरराष्ट्रीय दर्जाचे शिक्षण हवं हे महत्त्वाचं आहे आणि त्यासाठी कोणत्याही आर्थिक बाबी शिवाय आपण हे करू शकतो. साधन महत्त्वाचं नसून साध्य महत्त्वाच आहे. कोणत्याही गोष्टीची सुरुवात स्वतःपासून म्हणजेच स्व पासून करायला हवं.
एकविसाव्या शतकातील मुलांना शिकता येणे एवढेच महत्त्वाचे नसून, गतीने शिकता यावं, त्याच्या शिकण्याची गती तिप्पट व्हावी हे महत्त्वाचे आहे.
यामुळे आपले श्रम निम्म्यावर येतील व परिणाम दुप्पट आणि आनंद/समाधान तिप्पट मिळेल.
या प्रशिक्षणात राज्यस्तरीय सुलभकांनी केलेल्या मार्गदर्शनातून, निलेश सरांच्या व्हीडीओ मधुन, अनुभवातून, वाचन साहित्यातून, तसेच आवाहन पुस्तिकेच्या सरावातून महत्त्वांच्या बाबींचा अभ्यास आणि सराव केला आहे.
या प्रशिक्षणातून
स्वयंप्रेरित करणारी प्रेरणा मिळाली..
नवीन मित्रमैत्रिणीची मोलाची साथ.. विचार व कार्यात सकारात्मक दृष्टी..
स्वतःला मर्यादित न ठेवता हे विश्वचि माझे घर हा दृष्टिकोन निर्माण...
आंतरराष्ट्रीय शाळा नव्हे तर आंतरराष्ट्रीय दर्जाचे शिक्षण महत्वाच...
आपल्याला आपल्या विद्यार्थ्यांनी स्वीकारावं असं वाटत असेल तर आपण कायम अपडेट असावं...
जागतिक दर्जाचे भविष्यवेधी शिक्षण म्हणजे काय?...
जागतिक पातळीवर प्राथमिक शिक्षणाची गुणवत्ता..
शिक्षणाचे चार आयाम व ते साध्य करण्यासाठी, अध्ययन गती वाढविण्यासाठी पूर्ण करावयाच्या बाबी...
भविष्यवेधी शिक्षणाच्या सहा पायऱ्यावर करावयाचे कार्य...
२१ व्या शतकातील कौशल्यांचा विकास...
हावर्ड गार्डनच्या नऊ बुद्धिमत्तांचा करावयाचा विकास...
कोणत्याही कार्याची सुरुवात आधी स्वतःपासून....
असर, नास, पिसा या तिन्ही पातळीवर काम करणे...
सर्वाधिक बाबी विद्यार्थी स्वतः शिकत असतो...
मुलांना शिकण्यास प्रेरित करणे..
मुलांना शिकण्यास आव्हान देणे.. तंत्रज्ञानाचा वापर करणे..
मुलांच्या जिज्ञासू वृत्तीचा सन्मान करणे..
लर्निंग इंटरव्हेशनचा वापर करणे.. मुलांची अध्ययन गती तिप्पट वाढविणे..
सेल्फी विथ सक्सेसचे महत्व आणि त्यातून मुलांना मिळणारी प्रेरणा...
अध्ययन स्तर निश्चिती म्हणजे काय व त्याचे फायदे....
प्रशिक्षणानंतर मला करावयाचे नियोजन, एक प्रशिक्षक किंवा सुलभक म्हणून नियोजन आणि व्यवस्थापन काय असेल? सहकाऱ्यांना मी कशी मदत करणार? मुले गतीने शिकतील यासाठी मी काय करणार?
चला तर मग आपण प्रत्येक मुल FLN नव्हे तर PISA पातळी गाठेपर्यंत येणारे प्रत्येक आव्हान सोडवण्यास एकमेकांना मदत करु..👍🙏🌹
